Vergi Nedir? Vergi Hakkında Tüm Bilinmesi Gerekenler

Bu yazımızda vergi uygulamasından bahsedeceğiz. Söz konusu uygulamanın ne olduğunu, kimlerden alındığını, farklı türlerini, nasıl hesaplandığını ve diğer özelliklerini anlatacağız. Böylece mükelleflik durumunuzu öğrenmenize ve ödemelerinizi düzenlemenize yardımcı olacağız.

Vergi Nedir?

Vergi, devlet tarafından vatandaşlardan ve kurumlardan toplanan zorunlu bir ödemedir. Söz konusu ödeme, kişi veya kurumların gelirlerinden, harcamalarından servet veya mal varlıklarından alınır. Dolayısıyla farklı vergi çeşitlerinden söz etmek mümkündür. Ödemelerin toplanma işleminin şartları ise yasalarla belirlenmiştir. Bu işlem, devlet tarafından yasalara uygun şekilde ve belirli bir düzen içinde gerçekleştirilir. Belirli periyotlarla tekrarlanır.

Bu zorunlu ödemenin talep edilmesinin sebebi, kamusal hizmetleri finanse etmek ve toplumsal dengeyi sağlamaktır. Bu vergiler sayesinde eğitim, sağlık, altyapı ve güvenlik hizmetleri sunulur. Yüksek gelire sahip bireylerin daha fazla ödeme yapması gibi ilkelerle kazanç dağılımı dengelenir. Tüketimi şart veya zararlı olan mallara farklı oranlarda malî yük uygulanarak ürünlere erişim kolaylaştırılır ya da zorlaştırılır. Böylece hem tüketim dengelenir hem de sağlık ve çevre korunmaya çalışılır.

Kimler Vergi Mükellefidir?

Yasalara göre sahip olduğu birtakım kazanç unsurlarının ödemesini yapmak zorunda olanlara vergi mükellefi denir. Mükellefler, yine yasalar tarafından belirlenir. Bir kişi veya kurum, birden çok malî yük türünün mükellefi olabilir. Mükellefler; beyanname doldurma, ödeme yapmak ve iade almak gibi sorumluluklar taşır. Vergi dairelerine kayıt yaptırması zorunlu olan bu vatandaşlar, ödeme dönemi geldiğinde işlemlerini düzenli ve eksiksiz şekilde gerçekleştirmelidir. Genel olarak şu kişilerin mükelleflik durumu olduğunu söylemek mümkündür:

• Bireyler: Kişisel gelirleri üzerinden ödeme yaparlar.
• Şirketler ve ticarî kuruluşlar: Elde ettikleri kâr üzerinden ödeme yaparlar.
• Gayrimenkul sahipleri: Sahip olunan mülk değeri üzerinden ödeme yaparlar.
• Tüccarlar ve işletmeler: Mal veya hizmet satışından elde edilen gelirler üzerinden ödeme yaparlar.
• Profesyoneller ve serbest meslek sahipleri: Elde ettikleri gelir üzerinden ödeme yaparlar.

Sıralanan kişilerin mükellef sayılması için kazanç miktarlarının belirlenen eşiği aşması gerekir. Ayrıca bu noktada belirli faaliyetlerde bulunma veya özel duruma sahip olma gibi farklı kriterler de rol oynayabilir. Mükellefiyetlik durumunun e-devlet üzerinden sorgulanması mümkündür.

Vergi Türleri Nelerdir?

Malî yükler farklı türlere ayrılır. Bunun sebebi; ödemelerin birbirine karışmasını önlemek, farklı ekonomik faaliyetleri ve gelir kaynaklarını adîl şekilde borçlandırmaktır. Aynı zamanda bu kategorizasyon sistemin etkin yönetimi için de gereklidir. Bu çeşitler, genel olarak gelir türüne ve toplanma amacına göre ikiye ayrılır. Buna göre bazı vergiler kazançlar üzerinden toplanırken kimisi de harcamaların ve tüketimin kontrolü amacıyla zorunlu kılınabilir.

Yukarıdaki tabloyu inceleyerek vergi türleri hakkında fikir sahibi olabilirsiniz. Böylece hangi vergilerin mükellefi olduğunuz konusuna açıklık getirebilirsiniz.

Gelir Vergisi

Gelir vergisi, bireylerin kazançları üzerinden devlete yatırdıkları ödenektir. Kişisel gelirlerin vergilendirmesi amacıyla uygulanır. Çalışma, yatırım, kira ve faiz gibi faaliyet ve durumlardan elde edilen kazanç üzerinden ödenir. Farklı gelir türleri vergiye tabi olabilir. Ayrıca kazançların miktarı da yapılacak ödemeye göre değişkenlik gösterir. Yani daha yüksek gelire sahip olan bireylerin ödediği malî yük miktarı da daha fazladır. 

Devletin önemli gelir kaynaklarından olduğu için temel vergi türleri arasında yer alır. Toplanan ödemeler, kamu hizmetlerinin finansmanında kullanılır. Bu nedenle tüm mükelleflerin düzenli olarak bu ödemeyi yapması gerekir. Ödemelerin unutulmasını, kaçırılmasını veya yıl sonunda büyük meblağlar yerine bireyi yormayacak taksitlerle yapılmasını sağlamak için stopaj uygulanır. 

Stopaj, ödeme yapılmadan önce kesilen bir vergi türüdür. Gelir veya kurumlar vergisine tabi olan kazançların kaynağından kesilir. Kazancın elde edildiği anda otomatik olarak uygulanır. Böylece tahsilat süreci birleştirilir ve düzenli bir akış sağlanır. Stopaj, işletmeler ve bireyler için kolay ve ekonomik bir ödeme yöntemi sunar.

Kurumlar Vergisi

Kurumlar vergisi, bir şirketin elde ettiği kâr üzerinden ödenir. Bahsi geçen tutar, şirketin net kârıdır. Söz konusu ödeme ise genellikle ticarî faaliyetlerden elde edilen gelirleri kapsar. Yasalar tarafından belirlenen oranlarda ödeme yapılır. Bu süreçte kurumun beyanname hazırlaması şarttır. Gelir ve giderlerin raporlandığı bu beyanname vergi dairesine sunulur. Muafiyet ve indirimlerin ardından ödenecek tutar belirlenir. Kurum, ödemesini gerçekleştirir. Ancak bazı durumlarda ödediği miktarın bir kısmını veya tamamını geri alabilir. Bu türe şirketler, kâr amacı güden kuruluşlar ve yabancı işletmelerin şubeleri dâhildir.

Katma Değer Vergisi (KDV)

KDV, bir mal veya hizmetin üretim, dağıtım ve satış süreçlerine uygulanan bir ödeme zorunluluğudur. Mal ve hizmetlerin değeri üzerinden alınır ve tüketiciye yansıtılır. Üretim zincirinin her aşamasında eklenen değerin vergilendirilmesi prensibine dayanır. Yani üreticiden toptancıya, oradan perakendeciye ve nihaî olarak son tüketiciye ulaşan ürün, geçtiği her aşamada değer kazanır. Tüm aşamaların sonunda belirlenen KDV, ürün fiyatına eklenir. Böylece son tüketici tarafından ödenmiş olur.

KDV oranları, mal ve hizmetlere göre değişkenlik gösterir. Bu oranların belirlenmesinde genellikle ürün türü etkili olur. Örneğin temel ihtiyaç ürünlerinin KDV oranları düşükken lüks tüketim mallarınınki daha yüksek olabilir. Bu uygulama, ticaretin ve ekonominin canlanmasına yardım eder. Tüketimi düzenler ve vergi gelirlerini artırır. Bazı durumlarda son tüketici bütçesi üzerinde olumsuz etkiler yaratması da mümkündür.

Özel Tüketim Vergisi

Özel Tüketim Vergisi, belirli malların üretimi veya tüketimi üzerinden alınır. Lüks tüketim ürünleri, alkollü içecekler, tütün, petrol ve otomobil gibi mallar, ÖTV’ye tabi olabilir. Bu uygulamanın öncelikli amacı, tüketim tercihlerini etkilemektir. Böylece belirli malların tüketiminin kontrol edilmesi amaçlanır. Sağlık ve çevre alanlarında olumlu etki yaratmayı hedefleyen ÖTV ile toplum refahı korunmaya çalışılır. Dolayısıyla her bir mala uygulanan ÖTV oranı da farklıdır. Bu tutar da tıpkı KDV gibi son tüketici tarafından ödenir. 

Damga Tüketim Vergisi

DTV, belirli belgelerin düzenlenmesi veya işlemlerin gerçekleştirilmesi üzerinden alınır. Belirli hukuî belgelerin ve işlemlerin geçerli sayılması için şarttır. Söz konusu belge ve işlemlere resmiyet kazandırır. Bu belge ve işlemler; tapu devri, kira sözleşmesi ve ticarî senetler şeklinde sıralanabilir. DTV de diğer türler gibi farklı şekilde oranlanır. Belirli işlem ve evraklardan tahsil edilen tutarlar değişkenlik gösterir. Örneğin tapu devir işlemleri için tahsil edilen tutar, mülk değeriyle doğru orantılıdır. Bu vergi türü de işlemi gerçekleştiren vatandaştan tahsil edilir.

Motorlu Taşıtlar Vergisi

MTV, motorlu taşıtların trafiğe çıkması için ödenmesi gerekli olan vergidir. Araba, motorsiklet ve kamyon gibi tüm motorlu taşıtlar bu uygulamaya tabidir. MTV’si ödenmemiş taşıtın trafiğe çıkması yasaktır. Aracın cinsi, yaşı ve motor hacmi gibi farklı özelliklerine göre ödenecek MTV oranı da değişkenlik gösterir. Genellikle büyük motor hacmi ve aracın yeni olması gibi kriterler, vergi oranını yükseltir. Bu uygulamanın amacı, trafiğin güvenliğini ve düzenini sağlamaktır.

Emlak Vergisi

Emlak vergisi, taşınmazlar üzerinden alınır. Bir kişi veya kurumun mülk sahipliği altında bulunan taşınmazlar, bu uygulamaya tabidir. Söz konusu gayrimenkuller arasında evler, araziler ve iş yerleri bulunabilir. Tahsil edilecek tutar ise gayrimenkulün değer üzerinden hesaplanır. Mülkün bulunduğu konum, arazi genişliği, varsa üzerindeki binaların veya kendisinin maddi kıymeti, bu değeri belirleyen başlıca unsurlardır. Bu vergi, belediyeler veya yerel yönetimler tarafından tahsil edilir. Gayrimenkul sahiplerini taşınmazlarını korumak ve bakımını sağlamak konusundan teşvik eder.

Vergi Nasıl Hesaplanır?

Vergi hesaplama, yasalar tarafından belirlenen oranlar üzerinden yapılır. Bu oranların hesaplaması için belirli formüller vardır ve hazırlanan sistemler tarafından otomatik hesaplama yapılır. Öncelikle üzerinden malî yük tahsil edilecek kaynaklar ve oranlar belirlenir. Tablo uygulaması yapılır. İndirimler ve muafiyetlerin çıkarılmasının ardından tutar hesaplanır. Uzmanlar veya özel yazılımlar, söz konusu hesaplamayı yapabilir.

Vergi Muafiyeti Nedir?

Vergi muafiyeti, belirli kişi ve kurumların zorunlu ödemeye tabi tutulmaması anlamına gelir. Yasalar tarafından belirlenen koşulları sağlayan tüm kişi ve kurumlar, muaf pozisyonda olabilir. Bu muafiyet, belirli durum ve faaliyetleri teşvik ederken sosyal ve ekonomik amaçları destekler. Zira kâr amacı gütmeyen kuruluşlar, sosyal yardım ve teşvikler vergiden muaftır. Yaşlılar, engelliler ve öğrenciler gibi belirli gruplar da muafiyete sahip olabilir. Böylece ekonomik adalet sağlanmaya çalışılır.

Vergi Beyanını Kim Düzenler?

Beyanname, mükellefler tarafından düzenlenir. Mükellef, vergi matrahını esas alarak beyannamesini hazılar. Tabi olduğu malî yük türüne uygun olarak hazırladığı beyannameyi ilgili birime sunar. Bu işlemi elektronik ortamda e-vergi şeklinde gerçekleştirmek de mümkündür. Beyanname sunulduktan sonra ödeme adımına geçilir.

Vergiler Ne Zaman Ödenir?

Mükellefler, GİB tarafından belirlenen vergi dilimlerinde ödeme yapabilirler. Tarihleri kaçırmamak için vergi takvimini takip etmeniz mümkündür. Dilerseniz e-devlet üzerinden vergi borcu sorgulama aracıyla ödemeleri izleyebilirsiniz. Vergi borcu ödeme işlemini tamamlayarak vatandaşlık görevinizi yerine getirirsiniz.

Vergi Borcu Zamanında Ödenmezse Ne Olur?

Vergi borcu yasal bir yükümlülüktür. Bu borcun zamanında ödenmemesi yasalara aykırı davranmak anlamına geldiği için yaptırıma tabidir. Borcun ödenmemesi durumunda gecikme faizi ve sonrasında vergi cezası uygulanır. Mükellefin mal varlığına haciz konulması, banka hesaplarının bloke edilmesi ve maaşlardan kesinti yapılması da söz konusudur. Bazı durumlarda vergi affı çıkarılarak mükelleflerin rahatlaması sağlanabilir.

Hangi Kurumlar Vergi Denetimi Gerçekleştirir?

Vergi denetimi, ilgili otorite tarafından gerçekleştirilir. Türkiye’de Gelir İdaresi Başkanlığı bu denetimden sorumludur. Oluşturulan özel ekipler, mükelleflerin beyannamelerini inceler. Cezaları değerlendirmek ve mükellef itirazlarını incelemek ise vergi mahkemelerinin görevidir.

Bizim Hesap ile İşletmenin Finansal Süreçlerini Kontrol Edin

Bizim Hesap ile vergilerinizi hesaplamak ve ödemelerinizi takip etmek son derece kolaydır. İnteraktif vergi dairesinde tüm işlemlerinizi hızla ve zahmetsizce tamamlayabilirsiniz. Bizim Hesap’ın profesyonel ekibinden destek alarak gelir-gider ve cari hesap takibi yapabilirsiniz. Mali müşavirlere özel hizmetlerden yararlanabilirsiniz. Tüm muhasebe süreçlerinizi âdeta bir profesyonel gibi yönetirsiniz.