Enflasyon Muhasebesi Nedir? Nasıl Yapılır?

Yüksek enflasyon karşısında paranız bir önceki yıla göre aynı satın alma gücüne sahip mi? Bu, şirketlerin de sorması gereken bir soru.

Enflasyon, paranın değer kaybederek sağladığı ekonomik faydanın azalmasıdır. Yüksek enflasyon nedeniyle mali tablolar yanıltıcı olur ve şirketlerin gerçek finansal durumunu yansıtmaz.

Enflasyon muhasebesi, sürekli yüksek enflasyonun olduğu ekonomilerde uygulanan bir yöntemdir. Mali tabloların enflasyonun etkilerinden arındırılmasını sağlar.

Türkiye’de 2003-2004 yıllarında uygulanan bu yöntem, 2023 yılında tekrar yürürlüğe girdi. Yeniden hayatımıza giren bu kavramla ilgili yazımızda;

• Enflasyon muhasebesi nedir?
• Enflasyon düzeltmesi nasıl yapılır?
• Şirketlere etkisi nelerdir? gibi pek çok soruyu yanıtladık.

Bu kapsamlı yazımızın sonunda, enflasyon muhasebesine dair en sık sorulan sorulara dair yanıtlarımızı bulacaksınız.

Enflasyon Muhasebesi Nedir?

Enflasyon, fiyatların genel olarak sürekli artmasını ifade eder. Kısaca hayat pahalılığı olarak da düşünebiliriz. Enflasyon muhasebesi de yüksek enflasyonun olduğu bir ortamda finansal faaliyetlerine devam eden işletmelerin başvurduğu bir yöntemdir.

Enflasyon muhasebesi, “enflasyon düzeltmesi” olarak da bilinir. Burada amaç, enflasyonun işletmenin bilançoları üzerindeki etkisi kaldırmaktır.

Paranın satın alma gücünün düşmesi sonucu, işletmenin mali tablolarının işletmenin durumunu doğru şekilde göstermesini sağlamak için bu muhasebe yöntemi uygulanır.

Böylece mali tablolar, enflasyonun etkilerinden arınır, tutarlı kalır ve gerçek finansal durumu gösterir. Bu, işletme için daha doğru kararlar alınmasını ve finansal durumun daha doğru yorumlanmasını sağlar.

Enflasyon muhasebesinin yasal dayanağını da ihtiyaç duyulan dönemlerde Vergi Usul Kanununa (VUK) eklenen geçici maddeler oluşturur. Örneğin Türkiye’de 2003-2004 yıllarında uygulanan enflasyon muhasebesi, 2024 yılında da bir kez daha uygulanıyor.

Enflasyon Muhasebesi Nasıl Yapılır?

Enflasyon, bir şirketin finansal raporlarda gerçek durumundan farklı görülmesine sebep olabilir. O neden enflasyon muhasebesinin yapılması önemlidir.

Enflasyon muhasebesinin standartları, Türkiye Muhasebe Standardı 29 (TMS29) “Yüksek Enflasyonlu Ekonomilerde Finansal Raporlama” maddesinde belirtilmiştir. Şirketler, bu standartlara göre enflasyon düzeltmesini yaparlar.

Kısaca, parasal olmayan varlıklara ilişkin tutarlar, düzeltme katsayısı ile çarpılır.

Enflasyon düzeltmesinin detaylarına bakalım:

• Enflasyon muhasebesi, bilançodaki parasal olmayan varlıklar üzerinden yapılacağı için bu varlıklar (gayrimenkuller, stoklar vb.) belirlenir.
• Düzeltmeye esas tarihler belirlenir. (Başlangıç genel olarak varlığın deftere kaydedilme tarihidir.)
• Düzeltmeye esas tarih ile enflasyon muhasebesinin uygulanacağı tarihler arasındaki düzeltme katsayısı hesaplanır. (Düzeltme Katsayısı Formülü: Mali Tablonun Ait Olduğu Aya İlişkin Yİ-ÜFE / Düzeltmeye Esas Alınan Tarihi İçeren Aya İlişkin Yİ-ÜFE)
• Düzeltilecek tutar ile düzeltme katsayısı çarpılır.

Enflasyon Muhasebesinde Kullanılan Yöntemler Nelerdir?

Enflasyon muhasebesi için kullanılan 3 farklı yöntem var.

• Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi
• Cari Maliyet Muhasebesi
• Karma Yöntem

Gelin bu yöntemleri birlikte inceleyelim:

Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi

Genel fiyat düzeyi muhasebesinde odak nokta, enflasyon nedeniyle paranın satın alma gücünde ortaya çıkan değişimlerdir.

Bu yöntemde mali tablolar, belirlenen genel endeks ile düzeltilir. Böylece mali tablolar, satın alma gücü açısından daha gerçekçi bilgiler sunar.

Bu yöntem sayesinde enflasyon nedeniyle abartılı şekilde görünen karların tespit edilmesini sağlar ve böylece fazladan vergi ödenmesinin önüne geçer.

Cari (İkame) Maliyet Muhasebesi

Genel fiyat muhasebesi yöntemine göre enflasyon, tüm kalemleri aynı oranda etkilemiş gibi hesaplama yapılır. Cari maliyet muhasebesinde ise enflasyonun farklı mal ve hizmetleri farklı oranlarda etkilediği görüşüne dayanarak hareket edilir.

Bu nedenle her bir farklı kalem için farklı bir cari değer belirlenir. Bu yöntemde değerleme ölçüsü, yerine koyma maliyetleridir.

Genel Fiyat Cari Maliyet Muhasebesi (Karma Yöntem)

Yukarıda bahsettiğimiz her iki yönteme de çeşitli eleştiriler getirilmektedir. Bu yöntemde ise her iki yöntem bir arada kullanılır.

Karma yöntemde bu iki yöntemin olumlu yönlerinden faydalanmak amaçlanır.

Enflasyon Muhasebesi Ne İşe Yarar? Neden Gerekli?

Enflasyon muhasebesi tam olarak ne işe yarar ve neden gereklidir diye merak etmiş olabilirsiniz. Gelin birlikte inceleyelim:

• Sürekli yüksek enflasyonun olduğu ekonomilerde, şirketlerin mali tabloları gerçekçi bir sonuç vermeyebilir. Enflasyon muhasebe gerçek finansal durumu gösterir.
• Verileri yanlış yorumlamaların önüne geçer.
• İşletmelerin daha sağlam, doğru veriye dayanan kararlar almasına yardımcı olur.
• Enflasyon düzeltmesi yapılmazsa mali tablolar yatırımcıları yanıltabilir.
• Enflasyon muhasebesi vergi yükümlülükleri açısından da daha sağlıklı veri sağlar. Böylece vergilendirme adil şekilde yapılır.
• Şirketleri enflasyon karşısında daha stratejik yaklaşmasını kolaylaştırır.
• Yüksek enflasyonda farklı zaman aralıkları arasında yapılacak karşılaştırmalar sağlıklı sonuç vermeyebilir. Enflasyon düzeltmesi bunun önüne geçer.

Enflasyon Muhasebesi ile İlgili Temel Kavramlar

Enflasyon muhasebesi, konunun uzmanı olmayan kişiler tarafından karmaşık bulunabilir. O nedenle enflasyon muhasebesi ile ilgili bazı temel kavramları öğrenmek faydalı olabilir:

• Parasal Kıymetler: Parasal kıymetler; alacaklar, nakit gibi kıymetlerdir. Yüksek enflasyonda bunların nominal değerleri sabit kalsa da satın alma güçleri azalır.
• Parasal Olmayan Kıymetler: Bunlar; stoklar, öz kaynaklar ve maddi duran varlıklar gibi kıymetlerdir. Piyasa koşullarına göre değerleri değişir.
• Düzeltme Katsayısı: Varlıkların değerlerini enflasyon etkisinden arındırmak için kullanılan bir katsayıdır. Formülü, “Mali Tablonun Ait Olduğu Aya İlişkin Fiyat Endeksi / Düzeltmeye Esas Alınan Tarihi İçeren Aya İlişkin Fiyat Endeksi” şeklindedir.
• Taşıma Katsayısı: Varlıkların belirli bir dönem sonundaki güncel değerlerini hesaplamak için kullanılır. Taşıma katsayısı, “mali tabloların ait olduğu döneme ait fiyat endeksi / bir önceki dönemin sonundaki fiyat endeksi” şeklin hesaplanır.
• Genel Fiyat Düzeyi Endeksi: Genel fiyat seviyelerindeki değişimleri ölçen bir endekstir. Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) gibi endekslerle enflasyon düzeyleri ölçülür.

Enflasyonun Muhasebe Süreçlerine Etkisi Nedir?

Enflasyon, muhasebe süreçlerinde rakamların/verilerin yanıltıcı olmasına yol açar. Bunu şöyle açıklayabiliriz; yüksek enflasyon dönemlerinde parasal kıymetlerin nominal değerleri sabit kalırken bu değerlerin satın alma gücü düşer.

Yani enflasyon dönemlerinde kasa ya da bankadaki nakit varlıklar nominal olarak aynı görünse de bu paranın şirkete sağladığı ekonomik fayda azalır. Yani bir 100 TL yine bir 100 TL’dir ama onunla satın alabildiğiniz şeylerin miktarı azalır.

Bu durum muhasebe süreçlerinde verilerin finansal durumu tam olarak yansıtmaması ile sonuçlanır. Üstelik bu, vergi değerlendirmelerinin adil olmaması gibi sonuçlar doğurabilir.

Enflasyon Muhasebesi ile Finansal Tabloların Düzgün Yansıtılması

Bir önceki bölümde değindiğimiz gibi enflasyonun tablolara yönelik bu olumsuz etkisinden dolayı enflasyon muhasebesi uygulamaları devreye girer.

Yüksek enflasyon dönemlerinde şirketler, mali tablolarının daha gerçekçi olması için enflasyon muhasebesini kullanarak düzeltmeler yaparlar. Bu düzeltme, tablolardan enflasyonun etkilerinden arındırılması ile yapılır.

Böylece, mali tablolar ve finansal raporlar yatırımcılara ve yöneticilere daha sağlıklı finansal bilgiler sunar; şirketin gerçek performansını gösterir. Bu sayede doğru değerlendirmeler yapmak ve stratejik kararlar almak kolaylaşır.

Türkiye’de Enflasyon Muhasebesi: Mevzuat ve Yasal Düzenlemeler

213 sayılı Vergi Usul Kanununda enflasyon düzeltmesi, “mali tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanması” şeklinde tanımlanır. Enflasyon düzeltmesi ile mali tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetlerin TL değerlerinin, tablonun ait olduğu tarihteki değerine yükseltilir.

Düzeltme, “parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayıları ile çarpılması” şeklinde yapılır.

Enflasyon muhasebesi, düzeltmenin gerektiği dönemlerde Vergi Usul Kanununa eklenen geçici maddeler ile yürürlüğe girer. Mali tabloları uzun süren yüksek enflasyonun etkisinden arındırmak için çeşitli düzenlemeler ile vergilendirme gibi konularda enflasyonun olumsuz etkileri kaldırmak amaçlanır.

555 sayılı VUK Genel Tebliğine göre;

Mükellefler fiyat endeksindeki artışın (Yİ-ÜFE),

• içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100'den ve
• içinde bulunulan hesap döneminde %10'dan fazla olması halinde mali tablolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.

Enflasyon düzeltmesi, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde sona erer.

Kapsama giren mükellefler, geçici vergi dönemlerinin sonu itibarıyla mali tabloları düzenlemek ve enflasyon düzeltmesi yapmak zorundadırlar.

Enflasyon düzeltmesi ile ilgili en güncel sirküleri (1.11.2024) inceleyebilirsiniz.

Enflasyon Muhasebesi Uygulamanın Şirketlere Sağladığı Faydalar

Enflasyon muhasebesinin temel amacı, mali tabloları enflasyonun etkisinden arındırarak finansal durumun daha doğru şekilde yansıtılmasıdır. Enflasyon muhasebesinin şirketlere sağladığı bazı faydalar şunlardır:

• Finansal durumun daha gerçekçi şekilde yorumlanmasını sağlar.
• Yüksek enflasyon dönemlerinde finansal bilgilerin daha güvenilir olmasına yardımcı olur.
• Tabloları ve raporları enflasyon etkisinden arındırarak şirketin performansının daha doğru değerlendirilmesini kolaylaştırır.
• Parasal olmayan kıymetlerin güncel değerlerini yansıtarak bilançoların doğruluğunu artırır.
• Doğru veriler sunan finansal tablolar, yöneticilerin bilinçli ve doğru kararlar almalarını sağlar.
• Farklı dönemlerle yapılacak karşılaştırmaların daha doğru şekilde olmasını sağlar.
• Enflasyon nedeniyle oluşabilecek yanıltıcı bilgilerin erine gerçek finansal durumu gösteren tablolar ile yatırımcılara doğru bilgiler sunar.
• Vergilendirme süreçlerinin daha adil olmasını ve enflasyondan etkilenmemesini sağlar. Böylece şirketler haksız vergi yükü ile karşılaşmaz.

Enflasyon Muhasebesi ile Genel Muhasebe Arasındaki Farklar

Enflasyon muhasebesi ile genel muhasebe arasındaki temel fark, mali tabloların enflasyon etkisinden arındırılmasıdır.

Genel muhasebe; varlıkları, borçları, gelirleri nominal değerleriyle kaydeder. Örneğin genel muhasebede 1 Milyon TL’in kaydedildiğini düşünün. Oysa bu nedenle yüksek enflasyonun olduğu dönemlerde şirketin finansal durumu olduğundan farklı görünebilir.

Çünkü yüksek enflasyon nedeniyle o 1 milyon TL’nin bir yıl önceki satın alma gücü, bir yıl sonra yarı yarıya azalmış olabilir.

Enflasyon muhasebesi ise mali tabloları enflasyon etkisine göre düzeltir ve güncel değerleri ortaya koyar. Bu fark, özellikle sürekli yüksek enflasyonun olduğu dönemlerde finansal tabloların daha doğru analiz edilmesini sağlar.

İşletmeleri adil olmayan vergi yüklerinden, yanlış finansal kararlardan korur; işletmenin gerçek performansını gösterir. Yatırımcılar da yanıltıcı bilgilerle değil enflasyonun etkilerinden arındırılmış gerçekçi bilgilerle değerlendirir.

Özetleyecek olursak enflasyon muhasebesi ve genel muhasebenin farklılaştıkları noktaları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Tablo verileri,
• Vergi hesaplamaları,
• Kar/zarar gibi değerlendirmelerdeki enflasyon etkisi,
• Kıymetlerdeki enflasyon etkisi, vb.

Sıkça Sorulan Sorular